“Otac psihologije” – Wilhelm Wundt

 Otac psihologije …

Kolege i njegovi studenti često su ga opisivali kao pomalo rezervisanu i ne tako socijabilnu osobu. Provodio bi sate i sate u laboratoriji fokusirajući se isključivo na eksperimente i na one pojedince koji su bili zainteresovani za iste. U učionicama, za katedrom, u potpunosti bi vladao situacijom, jako dobro znajući o čemu govori. Prilikom dolaska na nastavu žustro bi koračao te odmah prelazio na posao. Uvijek je bio tačan.

U privatnom životu nije se mnogo provodio, izbjegavao je društvena okupljanja. Međutim, onda kada bi ipak izašao i opustio se, prepoznatljiv bi bio po svojim duhovitim momentima. Edward Titchener opisuje ga kao „skromnog, srčanog, tolerantnog; nipošto sklonog monolozima, sa čestim izlivima ugodnog, potpuno intelektualnog humora“. Stanley Hall opisuje ga kao „neumornog radnika kojeg se rijetko viđa izvan laboratorije, iako i tamo provodi malo vremena i malo radi, a većinu istraživanja obavlja kod kuće“. Jedina žena koja je doktorirala kod Wundta, Ana Berliner, za njega kaže „da je najljubazniji i pomoći najskloniji ispitivač od svih koje je susrela“.

Djetinjstvo i školovanje

Wilhelm Maximilian Wundt rođen je 16. avgusta 1832. godine u malom selu Neckarau, blizu Mannheima u Njemačkoj, pokrajina Baden. Četvrto je po redu dijete oca Maximiliana Wundta, luteranskog sveštenika, i majke Marie Frederike. Na samom početku, o njegovom obrazovanju brinuo se deda sa majčine strane, koji je bio dosta krut i autoritativan učitelj. Iako su često putovali i išli na izlete, mladom Wilhelmu nije se mnogo svidio strogi dnevni raspored i konstantna preciznost koju je deda od njega zahtjevao. 1840, od osme pa do dvanaeste godine, njegovo formalno obrazovanje preuzeo je očev pomoćnik koji mu je pružio ljubav i toplinu koju nije dobijao od roditelja. 1845. godine, nakon očeve smrti, Wundt nastavlja obrazovanje u lokalnoj katoličkoj gimnaziji, gdje ponavlja godinu zbog svog, kako ga on sam naziva, stalnog sanjarenja.

Zbog toga, ali i loših ocjena generalno, savjetovali su ga da odustane od tog vida školovanja i izabere sebi neko od ‘časnih zanimanja’, kao što je poštar. Međutim, Wundt nije pristao na to te se preselio i upisao luteransku gimnaziju u Heidelbergu, gdje uspijeva da maturira 1851. godine. Zahvaljujući ujaku, profesoru anatomije i fiziologije mozga, upisuje se na Univerzitet u Tubingenu. Tu ostaje godinu dana, nakon čega se vraća u Heidelberg, gdje je paralelno radio i studirao medicinu, koju je završio 1855. godine, za 3 a ne 4 godine. Diplomirao je sa odličnim uspjehom na temu: „Dodirne osjetljivosti kod histeričnih pacijenata“, u heidelberškoj univerzitetskoj bolnici i osvojio prvo mjesto na državnom ispitu iz medicine. Naknadno, Wundt je istakao da mu je to bila prva stepenica i podsticaj za eksperimentalni rad u psihologiji.

Akademska i istraživačka karijera

Za vrijeme studiranja, Wundt počinje da istražuje zajedno sa Robertom Wilhelmom Bunsenom, organskim hemičarom koji je bio poznat po svojoj tzv. opasnoj karijeri, jer je često vršio eksperimente koji su bili opasni po život, uslijed čega je jednom prilikom izgubio oko i skoro umro zbog udisanja arsena. Međutim, to ga nije pokolebalo da nastavi sa istraživanjem te se udružuje sa Wundtom, pokušavajući da otkriju učinke smanjenog unosa soli na sastav mokraće. Pošto nisu mogli da nađu dobrovoljce, Wundt je ovo istraživanje obavio na sebi, čime se priključio tada već tradicionalnom samoeksperimentisanju. Eksperiment je dobro prošao te je 1853. godine objavljen u „Žurnalu praktične hemije“, što ga je podstaklo na dalji razvoj i rad na akademskoj i istraživačkoj karijeri. To mu je ujedno bio i prvi objavljeni članak.

Po završetku studija, jedan semestar 1856. godine Wundt radi na Univerzitetu u Berlinu, zajedno sa Johannesom Mullerom i Emilom Du Bois-Reynoldom. Naredne godine, vraća se na Univerzitet u Heidelbergu, gdje ostaje punih 7 godina. Radio je kao docent na odsjeku za fiziologiju, predmet eksperimentalna fiziologija. Pošto su docentske plate zavisile od broja studenata na odsjeku, Wundt nije imao sreće s obzirom da su samo 4 studenta izabrala njegov predmet. Unatoč teškom početku pa čak i skoroj smrti zbog premorenosti i pretjerane posvećenosti poslu, on se uspjeva oporaviti te nastavlja sa poslom koji je obuhvatao predavanja i demonstracije.

1858. godine Herman von Helmholtz imenovan je za pročelnika Instituta za fiziologiju pri Univerzitetu u Hajdelbergu te imenuje Wundta za svog asistenta. Međutim, Wundt nije bio zadovoljan svojom pozicijom jer je ona obuhvatala puno više rad u nastavi, a ne u istraživanju, njegovom primarnom interesovanju. Ono što uspijeva je osnivanje novog predmeta 1859. godine, pod nazivom antropologija, ono što bi se u današnje vrijeme nazvalo socijalnom psihologijom. U tom periodu takođe radi na svojoj prvoj knjizi, koju 1862. objavljuje pod nazivom „Doprinosi teoriji osjetne percepcije“. Kako Edward Titchener ističe, u toj knjizi on iznosi program psihologije koji je slijedio čitavog svog života. Iako je sve veći broj studenata pohađao njegove predmete, a i dalje je imao vremena da se posveti pisanju, Wundt je bio sve nezadovoljniji svojim položajem na Univerzitetu, zbog čega daje otkaz 1864. godine. Postojale su razne spekulacije da se odnos između njega i Helmholtza ohladio, međutim, to se ispostavilo kao pogrešno, s obzirom na to da ga je Helmholtz čak unaprijedio u počasnog profesora te mu u narednih nekoliko godina pisao pisma preporuke.

Wundtu finansije nikada nisu išle od ruke pa tako ni sada. Iako je nosio počasnu profesorsku titulu, ona nije podrazumijevala i platu. Međutim, iste te godine, zahvaljujući novcu od autorskih prava na objavljene knjige, on osniva malu laboratoriju kod kuće. Tada započinje i njegovo interesovanje za politiku, nakon čega dvije godine provodi u Badenskom parlamentu, ali ubrzo uviđa da to nije za njega te se 1871. godine vraća na Univerzitet u Heidelberg. Tu provodi 3 godine, nakon čega odlazi u Zurich, gdje radi na katedri za induktivnu filozofiju. Poslije godinu dana, 1875. prihvata poziv da radi na filozofskoj katedri Univerziteta u Leipzigu. Ta pozicija bila je prazna punih 10 godina jer se članovi Univerziteta nisu mogli odlučiti oko kandidata. Vjeruje se da su ga izabrali zbog širokog polja interesovanja, koje je obuhvatalo eksperimentisanje u oblasti fiziologije i psihologije i njegovog političkog angažmana.

Prva psihološka laboratorija i osnivanje psihologije kao nauke

Univerzitet u Leipzigu Wundtu je dozvolio da prenese svoje instrumente iz Zuricha te mu dodijelio zasebnu prostoriju za eksperimentisanje u tzv. zgradi Konvikta. Pošto mu je bilo naporno svaki put prenositi instrumente kada bi imao demonstracije u sklopu nastave, sve češće ih je organizovao upravo u toj prostoriji Konvikta. Na početku je dopuštao studentima da učestvuju u jednostavnim eksperimentima, da se brinu o određenim instrumentima ili čak da ih razviju i prilagode budućim. Većinu opreme Wundt je sam kupovao, a obuhvatala je razne tahistoskope, kronoskope, električne stimulatore, klatna, mjerače vremena itd. Instrumenata je bilo sve više, zbog čega je oprema zauzimala sve veći broj prostorija u Konviktu.

1879. godine Wundt započinje i sa eksperimentima nezavisno od nastave, što je označilo formalno osnivanje njegove psihološke laboratorije i psihologije kao nauke. Međutim, nije išlo sve tako jednostavno i lako. Proces osnivanja trajao je više godina i to sve do 1883. godine, kada je Wundt zaprijetio da će otići sa Univerziteta ukoliko službeno ne priznaju laboratoriju. Ovakav potez Benjamin Wolman nazvao je jako hrabrim, s obzirom na to da su u tom periodu većina kolega dovodile u pitanje legitimnost psihologije kao eksperimentalne nauke, smatrajući da dugotrajno samoopažanje mlade ljude može dovesti do ludila. Wundt ne samo da se uspio izboriti za službeno priznavanje laboratorije, već ju je konstantno proširivao pa je tako u jednom momentu zauzimala 11 prostorija, prije nego što je 1897. godine prešao u novu zgradu kao Institut za psihologiju. Danas Wundtov laboratorij više ne postoji, jer je 4. decembra 1943. godine uništen u savezničkom bombardovanju.

Na Univerzitetu, Wundt je predavao fiziološku psihologiju za koju mu je trebao udžbenik koji je 1873. godine objavio u dva toma pod nazivom „Načela fiziološke psihologije“. U predgovoru, Wundt je naglasio da je ova knjiga pokušaj ‘novog područja nauke’, ‘nova disciplina’, nauka u razvoju’ i slično, zbog čega se u potpunosti može nazvati prvim psihologom. On je psihologiju vidio kao nauku između prirodnih i društvenih nauka, podijeljenu na tri glavna dijela. Jedna grana odnosila se na psihologiju kao induktivnu, eksperimentalnu nauku.

Druga grana odnosila se na istraživanja kroz istorijske činjenice i literaturu i opažanje u prirodnim uslovima jezika, mitova, estetike, religije, običaja i slično. Prema Wundtu, treća grana trebala bi da povezuje empirijske nalaze psihologije i druge nauke, zbog čega ju je nazvao Naučnom metafizikom. Njemu se pripisivalo da je bio i redukcionist i elementarist i strukturalist, međutim, on je svoju psihologiju nazivao voluntarističkom, što znači da je stavljao naglasak na procese volje i osjećanja. Žestoko se protivio dualizmu duha i tijela, ističući da se oni ne trebaju zasebno proučavati. Ono za šta je Wundt posebno zaslužan uvođenje je pojma instrospekcije, koji možda i nije bio najsretniji odabir riječi, jer ne označava puko razmišljanje o nečemu i izvještavanje o tom istom, već objektivno mjerenje, uključujući i vrijeme reakcije i verbalne asocijacije. Njegova introspekcija, koju je poprilično često koristio u svom radu, odnosi se na eksperimentalno samoopažanje.

Djela i sljedbenici

Rezultate eksperimenata koje su Wundt i njegovi studenti sprovodili objavljivani su u Wundtovim knjigama. Međutim, pošto se broj eksperimenata povećavao, bilo je neophodno pronaći neki drugi način da se oni objave široj publici. Tada, 1881. godine, osniva časopis pod nazivom „Filozofska istraživanja“, gdje su redovno objavljivani svi dobijeni rezultati u laboratoriji. Ovaj časopis Wundt je lično uređivao sve do 1902. godine, a predstavljao je prvi časopis posvećen isključivo psihološkim istraživanjima. Edwin Boring i Robert Watson klasifikovali su preko 100 eksperimenata izloženih u navedenom časopisu u periodu od 21 godinu i ustanovili da se preko 50% istraživanja bavilo osjetima i percepcijom, u oko 17% istraživanja mjereno je vrijeme reakcije metodom koju je uveo Raymond Cattell, oko 10% istraživanja bavilo se pažnjom, oko 10% istraživanja odnosilo se na osjećaje i oko 10% istraživanja odnosilo se na asocijacije.

Svoju karijeru pisca Wundt je započeo 1862. godine sa već pomenutom knjigom: „Doprinosi teoriji osjetne percepcije“, nakon koje je objavio još 490 naslova. Boring je izračunao da je Wundt ukupno objavio 53 735 stranica teksta, što bi značilo da je u svojoj karijeri prosječno dnevno napisao 2,2 stranice ili svake dvije minute po 1 riječ, danju i noću u periodu od 68 godina. Posebno je fascinantna činjenica da je u drugoj polovini svoga života obolio od strabizma desnog oka, što mu je otežavalo čitanje i pisanje, ali on je i dalje radio, što dodatno potvrđuje njegovu marljivost i produktivnost. Iako je napisao toliko toga novoga za taj period, njegova djela danas se slabo čitaju. Jedan je od razloga njegov stil pisanja koji je bio jako težak. Stanley Hall opisuje njegov stil kao „čvrst poput olova, ali jednako tako bez sjaja“. Edward Titchener navodi da je „Wundtov stil bio često, u kasnijim godinama njegovog života, razvučen i nejasan“.

Od momenta kada je došao na Univerzitet u Leipzigu, pa sve do 1917. godine kada je otišao u penziju, Wundt je bio mentor pri izradi 186 doktorskih disertacija, od koji je 70 bilo iz područja filozofije, a sve ostalo iz područja psihologije. Većina studenata bili su Evropljani (Njemci i Austrijanci), ali je bilo dosta i Amerikanaca, kao i studenata iz Azije (Indija i Japan). Većina njih kasnije nisu postali poznati psiholozi, iako su bili jako uspješni za vrijeme studiranja, a smatra se da je to iz razloga što je u tom periodu doktorska titula bila potrebna za karijeru u njemačkim gimnazijama. Najpoznatiji Wundtovi doktoranti su: William James, Hugo Munsterberg, Stanley Hall, Emil Kraepelin, Charles Spearman, Edward Titchener, Hugo Eckener, James McKeen Cattell itd.

1889. godine Wundt je postao rektor Univerziteta u Leipzigu, dok je 1902. proglašen za počasnog građanina Leipziga. Zadnjih 20 godina svog života postepeno se povlačio iz eksperimentalne psihologije, zbog čega je tražio 1908. godine da ga smijene sa mjesta rektora kako bi se mogao posvetiti svojoj novoj knjizi pod nazivom „Kulturalna ili etnička psihologija“. 1915. godine dobija status emeritusa. U tom periodu, Wundt se opet počeo zanimati politikom, braneći Njemačku pod svaku cijenu. Takođe je bio jedan od 93 potpisnika manifesta koji Njemačku invaziju na Belgiju proglašavaju činom samoodbrane. 1914. godine održao je govor na Univerzitetu u Leipzigu, ističući da je svjetski rat posljedica urote Engleske, Francuske i Rusije, jer su ove zemlje bile motivisane zavišću i ljubomorom (Engleska), željom za osvetom (Francuska) i snom za moći (Rusija). Nakon njegove smrti, 1920. godine londonski Times objavio je „da bi, da je umro ranije, njegova uspomena bila mnogo časnija“.

Unatoč tome, nakon njegove smrti njegovi japanski studenti i sljedbenici napravili su repliku leipziškog laboratorija na Tokyjskom Univerzitetu. Ona je preživjela Drugi svjetski rat, ali je spaljena u studentskim nemirima 1960ih godina. Na stotu godišnjicu njegovog rođenja, 1932. godine, indijski psihološki časopis u Kalkoti objavio je do tada najveću komemorativnu publikaciju posvećenu Wundtu. Američko psihološko udruženje je na stogodišnjicu osnivanja psihologije kao nauke i prve psihološke laboratorije 1979. godine skovalo zlatnu medalju sa Wundtovim likom na licu, a na naličju sa natpisom “Vijek nauke”.

 

Prenošenje tekstova s portala dopušteno isključivo u skladu s Uvjetima korištenja